جهت تهیه مطالعات بازار و طرح توجیهی تولید و بسته بندی اسانس گیاهان دارویی و معطر ، با اطلاعات کاملا به روز برای سال 1402 با فرمت Word و PDF و با گزارش گیری نرم افزار کامفار ، جهت اخذ جواز تاسیس یا وام و تسهیلات بانکی ، این صفحه را مطالعه نموده و سپس با ما تماس بگیرید . ضمنا در صورت تمایل میتوانید طرح توجیهی آرشیوی اسانس گیری از گیاهان دارویی و معطر را با فرمت pdf، صرفا جهت مطالعه ، از انتهای همین صفحه دانلود نمایید

---

معرفی اسانس ها و اسانس گیری یا عصاره گیری از گیاهان دارویی

---

در این مقاله ما سعی داریم شناخت کاملی از فرایند اسانس گیری از گیاهان دارویی و معطر به شما داده و اطلاعات متعددی همچون ماشین آلات خط تولید عصاره گیری از گیاهان دارویی و معطر ، شرکتهای فروشنده این ماشین آلات ، اطلاعات فنی و توصیه های فنی و بهداشتی بسیاری در زمینه ی اسانس گیری از گیاهان دارویی و معطر به شما ارائه نماییم

پس با ما تا انتهای این مقاله کم نظیر همراه شوید.

اسانس ها طبقه ای از روغن های گیاهی هستند که از مخلوط ترکیبهای شیمیایی آلی فرار ، سنگین و چربی تشکیل یافته اند و وجود آنها ، باعث ایجاد بوی خوش یا مزه در گیاه می باشد .

در حدود ۶۵ درصد تولید جهانی اسانس ، از گونه های درختی نظیر سوزنی برگان، مرکبات، رزها، اکالیپتوس و غیره بدست می آید و ۳۵ درصد باقیمانده از گیاهان علفی تولید می شود که بسیاری از آنها امروزه کشت می شوند .در این میان حدود ۱۰۰۰ تن از تولید نیز متعلق به گیاهان خودرو جمع آوری شده از مناطق طبیعی است.

هم اکنون فرآیندهای عصاره گیری یا اسانس گیری ما را قادر ساخته است تا اسانس ها را ، چه به صورت کامل و چه به صورت اجـزای جـدای از هـم، از منابع مختلف بدست آوردم . از جمله این روشهای اسانس گیری ، می توان به استفاده از امواج اولتراسونیک در استخراج اسانس ها که تنوع قابل تنظیمـی را بـه ما می دهد، اشاره کرد..

همچنین با استفاده از انواع حلال ها برحسب اینکه حلال و جزء مورد نظر در اسانس ، قطبی و یا غیرقطبـی باشد و همینطور با کنترل سایر شرایط محیطی می توان با دقت ، یک اسانس را جدا کرد.

ضمناً برخی اوقات، روش بدست آوردن یک اسانس ، با کاربرد آن ارتباط مستقیم دارد. مثلا اسانس لیموترش اگـر بـا تقطیـر بدسـت آید، در شیرینی پزی و اگر با استخراج بدست آید، در نوشابه سازی کاربرد خواهد داشت.

تفاوت اسانس گیری با عرق گیری :

در کنار اسانس گیری با تکنولوژی های پیشرفته که توضیح آن در بالا داده شد ، پدیده ی دیگری به نام عرق گیری از گلها و گیاهان معطر و دارویی وجود دارد که تکنولوژی ساده ای دارد و محصول تولیدی آن ، که همانا عرقیجات گیاهی میباشد ، مورد استفاده ی روزانه بسیاری از مردم میباشد . جهت آشنایی و دانلود طرح توجیهی گلاب گیری و عرق گیری از گیاهان معطر و دارویی میتوانید به این صفحه مراجه نمایید.

تولید عرقیات گیاهی نیز عموما به دو روش سنتی و صنعتی انجام می گیرد که در هردو روش ، با جوشاندن گیاه با آب ، و سرد کردن بخار حاصله ، عرق گیاه کشیده می شود.

در روش سنتی که هنوز هم در بسیاری از کارگاه ها مرسوم است ، دیگ های مسی بزرگ لبریز از یک یا چند نوع گیاه یا گل دارویی و یا معطر ، به همراه آب ، بر روی آتش قرار می گیرند و بخار حاوی عرق آن گیاه دارویی یا معطر از لوله های مخصوصی از دیگ خارج و وارد محیط سردی که معمولا استخر آب سرد است می شود.

با عبور بخار از محیط سرد، تقطیر صورت گرفته و بخار ، تبدیل به مایع که همان عرق است می شود و در ظرف های مخصوصی ذخیره می شود.

در عرق گیری صنعتی نیز ، دیگ های بزرگ پر از گل و گیاه دارویی و یا معطر شده و به صورت اتوماتیک عرقیجات آن گیاه دارویی و یا معطر به دست می آید. عرق تولیدی نیز پاستوریزه شده و در بسته بندی های کاملاً بهداشتی عرضه می شود.

رقت و غلظت عرقیات گیاهی تولید شده بستگی به میزان گیاه داخل ظروف عرق گیری و میزان آبی دارد که برای جوشاندن گیاه بکار می رود.

عرق دو آتشه یا عرق دو تقطیره عرقیاتی است که در آن یکبار عمل عرق گیری انجام می شود سپس گلاب یا محصول تقطیری حاصله مجدداً در ظرف و دیگ های عرق گیری ریخته و به میزان مورد نیاز و یا به همان اندازه از گل یا گیاه مورد نظر به آن اضافه می شود و مجدداً عمل تقطیر به همان روش انجام می پذیرد محصول به دست آمده را گلاب یا عرق دو آتشه یا دو تقطیره میگویند

البته هدف ما در این مقاله ارائه روشهای سنتی عرق گیری نیست بلکه قصد داریم به یک روش پیشرفته صنعتی برای تولید و بسته بندی اسانس های گیاهی بپردازیم . پس با ما در ادامه این مقاله همراه باشید.

در مورد ماهیت اسانس های گیاهان دارویی نیز در انتهای این مقاله به تفصیل پرداخته خواهد شد.

---

کاربرد اسانس ها یا عصاره های گیاهی در صنایع دارویی و بهداشتی

---

اسانس های گیاهی و معطر ، کاربردهای فراوانی در صنایع داروسازی دارند. از آنجاییکه اسانس ها دارای ترکیبات شیمیایی متنوع و پیچیده ای هستند ، به همین دلیل نمی توان خصوصیات داروئی مشترکی را برای آنها ذکر کرد ولی بطور کلی اسانس ها دارای خاصیت ضد نفخ می باشند.

از دیگر خصوصیات داروئی اسانس های گیاهان دارویی و معطر ، میتوان به خواص زیر اشاره کرد :

ضد عفونی کننده ، ضد تشنج ، ضد تورم و التهاب ،  خلط آور ،  ضد قارچ و باکتری و کرم ، مسکن درد دندان ، ضد خارش موضعی ، محرک دستگاه گوارش و ضد رماتیسم 

همچنین میتوان به کاربرد اسانس های گیاهی در صنعت تهیه حشره کش ها ، تهیه آدامسهای معطر ، صنایع صابون  سازی ، تهیه خمیر دندان ، تهیه مواد پلاستیک، صنایع عطرسازی و فرآورده های خوراکی و همینطور در علم آروماتراپی ( عطر درمانی ) نیز اشاره کرد.

---

طبقه بندی اسانس ها ( عصاره ها )

---

 1- اسانس های طبیعی : 

فرآورده هایی هستند که از مواد خام گیاهی با یکی از روش های استخراج ( تقطیر، فشردن و استخراج با حلال) بدست می آیند.  اسانس ها یا عصاره های گیاهی جزو این دسته میباشند .

2- اسانس های شبه طبیعی :

فرآورده های هستند که از ترکیب مواد اولیه معطر به وجود می آیند و از نظر بو شبیه اسانس های طبیعی می باشند. 

3- اسانس های مصنوعی: 

فرآورده هایی هستند که به طور تجاری از مواد شیمیایی آلی شبیه اسانس های طبیعی تهیه می گردند و بویی شبیه اسانس های

طبیعی دارند.

همینطور بر اساس نوع کاربرد ، اسانس ها به دسته های زیر تقسیم میشوند :

1- اسانس های صنایع غذایی و دارویی

2- اسانس های صنایع بهداشتی و پاک کننده

3- اسانس های صنایع آرایشی، عطر و ادکلن

---

ویژگیهای ظاهری و همینطور میکروبیولوژیکی اسانسهای گیاهی

---

از نظر ظاهری ، عرقیات گیاهی باید زلال ، بدون رسوب و فاقد ذرات خارجی ، بوی پختگی ، ترشیدگی و یا هر نوع تخمیر باشد.

از نظر ویژگیهای میکروبیولوژیکی ، اسانسهای گیاهی باید میکروارگانیسم های زیر را نهایتا به اندازه موارد گفته شده در زیر داشته باشند :

1 - شمارش کلی باکتریهای هوازی مژوفیل ( حداکثر مجاز = 100 در میلی لیتر )( زمان گرمخانه گذاری = 84 ساعت ) ( دمای گرمخانه گذاری = 35 تا 37 درجه سانتی گراد ) ( شماره استادارد مرجع : 356 )

2 - باکتریهای کلیفرم ( حداکثر مجاز = منفی ) ( زمان گرمخانه گذاری = 84 ساعت ) ( دمای گرمخانه گذاری = 0 درجه سانتی گراد ) ( شماره استادارد مرجع : 2946 )

3 - استرپتوکک های گروه D لانسفیلد ( حداکثر مجاز = منفی ) ( زمان گرمخانه گذاری = 27 ساعت ) ( دمای گرمخانه گذاری = 0 درجه سانتی گراد ) ( شماره استادارد مرجع : 2198 )

4 - پزودوموناس اثروژینوزا ( حداکثر مجاز = منفی ) ( زمان گرمخانه گذاری = 84 ساعت ) ( دمای گرمخانه گذاری = 0 درجه سانتی گراد ) ( شماره استادارد مرجع : 3140 )

5 -کلسترویدیوم های احیاء کننده سولفیت ( حداکثر مجاز = منفی ) ( زمان گرمخانه گذاری = 84 ساعت ) ( دمای گرمخانه گذاری = 0 درجه سانتی گراد ) ( شماره استادارد مرجع : 2197 )

6 - کپک ها ( حداکثر مجاز = منفی ) ( زمان گرمخانه گذاری = 5 روز ) ( دمای گرمخانه گذاری = 22 تا 25 درجه سانتی گراد ) ( شماره استادارد مرجع : 997 )

7 – مخمرها ( حداکثر مجاز = منفی ) ( زمان گرمخانه گذاری = 5 روز ) ( دمای گرمخانه گذاری = 0 درجه سانتی گراد ) ( شماره استادارد مرجع : 997 )

---

کد آیسیک ، تعرفه های گمرکی و استانداردهای موجود در زمینه ی تولید اسانس های گیاهی

---

کدهای آیسیک اسانس های گیاهی :

• کد آیسیک اسانس پرتقال : 15491422
• کد آیسیک اسانس زیره : 15491413
• کد آیسیک اسانس سبزیجات : 15491412
• کد آیسیک اسانس لیمو ترش : 15491421
• کد آیسیک اسانس میوه : 15491420
• کد آیسیک انواع اسانس و سایر مواد افزودنی موادغذایی ( اسانس گیاهی ) : 15491410

تعرفه گمرکی اسانس های گیاهی :

واردات اسانس تحت تعرفه های گمرکی اسانس های طبیعی 01/33 (سیستم هماهنگ شده توصیف و کد گذاری کالا) با موافقت وزارت بازرگانی انجام می پذیرد.

• روغن های اسانسی از ترنج ( تعرفه گمرکی : 3301/11 ) ( حقوق ورودی : 4 درصد )
• روغن های اسانسی ازپرتقال ( تعرفه گمرکی : 3301/12 ) ( حقوق ورودی : 15 درصد )
• روغن های اسانسی از لیموترش ( تعرفه گمرکی : 3301/13 ) ( حقوق ورودی : 4 درصد )
• روغن های اسانسی از شمعدانی ( تعرفه گمرکی : 3301/19 ) ( حقوق ورودی : 4 درصد )
• روغن های اسانسی از اسطوخودوس یا لاوندن ( تعرفه گمرکی : 3301/23 ) ( حقوق ورودی : 4 درصد )
• روغن های اسانسی از نعنا صحرایی ( تعرفه گمرکی : 3301/24 ) ( حقوق ورودی : 4 درصد )
• روغن های اسانسی از سایر نعناع ها ( تعرفه گمرکی : 3301/25 ) ( حقوق ورودی : 4 درصد )
• روغن های اسانسی از برمکیا ( تعرفه گمرکی : 3301/26 ) ( حقوق ورودی : 4 درصد )
• سایر اسانس های گیاهی ( تعرفه گمرکی : 3301/29 ) ( حقوق ورودی : 4 درصد )

استاندارد های ملی و بین المللی اسانس های گیاهان دارویی :

بر اساس اطلاعات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ، استانداردهای ملی شماره 2274 ، تحت عنوان روش نمونه برداری و آزمون اسانس طبیعی ، و همینطور آزمونهای روش نمونه برداری عطر و طعم بشماره 3580 ، برای این منظور در نظر گرفته شده است.

استاندارد بین المللی :

عنوان : روشهای اندازه گیری اسانس درعطر و لوازم آرایش => شماره استاندارد : 3113,-9CSIC GB/T

---

نکاتی که در حین اسانس گیری یا عصاره گیری از گیاهان دارویی و معطر باید رعایت گردد

---

- برای بدست آوردن حداکثر مقدار اسانس از یک گیاه که اسانس آن از اندام های مختلف ، به جزء گل آن گرفتـه مـی شـود بایـد گیـاه را حتما قبل از گل دادن چید. زیرا در این زمان گیاه حداکثر اسانس خود را داراست و بعد از گل دادن حدود 07 درصد اسانس خـود را از دست می دهد. 

زمان برداشت اندامهای مختلف گیاهان داروئی معمولا به استثنای عده ای از گیاهان که محصول برداری آنها تابع شرایط خاصی میباشد، بقیه اندامها را در مواقع زیر بهره برداری می نمایند :

ریشه: 

اندامهای زیرزمینی به خصوص ریشه و ریزوم ها را بطور کلی در اواخر پاییز زمان استراحت گیاه ، محصول بـرداری مینماینـد . ولی باید توجه داشت بهره برداری ریشه ها بر حسب گیاه یکساله، دو ساله و چند ساله فرق میکند:

ریشه و ریزوم گیاهان یکساله، قبل از گل دادن گیاه برداشت میکنند و ریشه و ریزوم گیاه دو ساله، بعد از پایان رشد و نمو سال اول در پـاییز و اواخر زمستان برداشت مینمایند.

همینطور ریشه و ریزوم گیاهان چند ساله یا دایمی هم در بهار قبل از رشد و نمو گیاه و هم در پاییز بعد از پایان رشـد و نمو گیاه ، در سال دوم به بعد محصول برداری می شوند .

در بهره برداری از ریشه گیاهان همواره بایـد توجـه داشـت کـه انـواع سخت و چوبی شده یا تیره رنگ و فاسد و تو خالی جمع آوری نشود و ریشه درختان و درختجـه هـا ی دارویـی را در پـاییز یـا زمستان از زمین خارج میسازند.

معمولا ریشه هایی که پوست آنها مصرف دارویی دارد باید زمانی که قسمت مرکزی ریشه رشد کرده و سخت شـده اسـت بهـر ه برداری شود. بعلاوه بایستی ریشه گیاه در مرحله ای باشد که پوست آن رشد قابل ملا حظه ای پیدا نموده باشد تا جدا کردن آن از قسمت سخت و چوبی شده ، به راحتی مقدور گردد.

بنابراین اگر برداشت ریشه ها و ریزومها زودتر از موعد انجام گیرد ریشه ها  و ریزومها، گوشتی و اسفنجی شکل بوده و در اثر خشک شدن به سرعت خرد شده و کیفییت خود را از دست می دهنـد و اگر دیرترجمع آوری شوند سخت و غیر قابل استفاده خواهند شد. 

پوست: 

پوست گیاهان دارویی را هم در بهار قبل از شروع فعالیت های گیاهی و هم در پاییز برداشت میکنند . معمولا پوسـت ریشـه و

ساقه های نسبتا مسن ارزش بیشتری دارند.  پوست، ریشه و ساقه گیاهان دارویی اگر دارایی مواد رزینی باشد باید در بهار یعنی

هنگام شروع جریان شیره گیاهی از قسمت میانی( چوبی )جداسازی شوند.

پیاز: 

برگهای گیاهان علفی و یک ساله باید خیلی زود و قبل از پیر شدن برگهای آ ن،چیده شوند.برگهای گیاهـا ن دو سـاله بایـد در سال دوم برداشت شود . باید توجه کرد که محصول برداری باید در صبح و در هوای خشک و بدون شـبنم انجـا م گیـر د .

بـرگ درختان دارویی از زمان ظاهر شدن گلها تا رسیدن کامل میوه بایستی چیده شوند.   برگ گیاهان اسانس دار در زمان گل دادن چیده میشود . ساقه برگ دار گیاهان علفی پس از رشد کامل برگها و کمی قبـل از ظاهر شدن گلها چیده میشود .

برگهای بدون اسانس در صورتی که دارای پهنک و برگ باشند کمی قبل از ظـاهر شـد ن گلهـا چیده میشوند .در مورد گیاهانی که در طول زمستان هم رشد میکنند میتوان دو مرتبه محصول برداری را انجام داد.

نکته مهم در مورد بعضی گیاهان یک ساله مثل ریحان و گاوزبان اینست که نباید برگهـا ی آنهـا را تـا نزدیـک زمین محصول برداری نمود چون برگهای پایین مجددا رشد میکنند ، بنابراین میتوان عمل محصول برداری را در طول تابستان چندین بار تکرار نمود. 

گل: 

قبل از باز شدن یعنی در زمانی که عمل آمیزش در شرف انجام شدن است یا بلافاصله بعد از باز شدن در هنگـا م صـبح بعـد از تبخیر شبنم چیده میشود.

چند استثنا در مورد اسانس گیری یا عصاره گیری از گل :

بنفشه سه رنگ و بنفشه معطر باید پـس از شـکفتن کامـل گـل و در شـرایط خـاص محصول برداری شود.

در برخی گیاهان مثل گل سرخ ،افسنطین ،انوا ع تمشک و همینطور زالزالک ، محصول به صورت غنچه یا شکفته برداشت میشوند .

سـرشـاخه گلدار :

برخی گیاهان معطر و اسانس دار مثل آویشن ، زوفا و ریحان ، زمانیکه گل در شرف شکفته شدن کامل میباشد برداشت میشود.

میوه: 

میوه ها  به دو صورت وجود دارند: 

میوه های آبدار: اگر به حالت تازه مصرف داشته باشد باید بعد از رسیدن کامل برداشت شود.

میوه های خشک : قبل از خارج شدن دانه برداشت میشود.

میوهای اسانس دار ( رازیانه ،انیسون ، زیره و ...  ) باید در پاییز به صورت کاملا خشک برداشت شوند به این صورت که سر شـاخه میوه دار را قطع کرده و بر روی پارچه تمیزی تکان می دهند .

---

اقدامات آماده سازی پس از برداشت گلها و گیاهان دارویی و معطر

---

پس از برداشت محصول ، مواردی چون بازرسی و درجه بندی از لحاظ عدم اختلاط با گیاهان مضر و مواد خارجی، و عدم تغییر رنگ و اندازه مورد درخواست و همینطور عطر و طعم ، از جمله موارد مهم و قابل توجه در قبل از مرجله عمل آوری است. بدون توجه به این موارد ورود به مراحل بعدی امکان پذیر نمی باشد.

خشک کردن

بسیاری از گیاهان دارویی میبایست به شکل خشک به بازار عرضه شود. در چنین حالتی جهت کاهش  خسارت ناشی از قارچ ها و سایر آلودگی های میکروبی، درصد رطوبت گیاهان تا جایی که ممکن است باید پایین نگهداشته شود.

اینکه هر گیاهی تا چه درصدی از رطوبت می تواند در مقابل عوامل آلودگی و بیماری زا مقاومت کند برای بسیاری از گیاهان دارویی بومی کشور نا شناخته است.

گذشته از آن برای خشک کردن گیاه، بسته به اندام مورد استفاده و هدف عرضه به بازار، روش های متعددی همچون خشک کردن در هوای آزاد ( سایه و یا تابش مستقیم آفتاب)، قرار دادن در  لایه های نازک و گذاشتن در محفظه های خشک کن و غیره وجود دارد  که در مورد تعداد زیادی ازگیاهان ، روش مناسب تعیین و معرفی نشده است.

در مورد خشک کردن گیاهان در محیط های سر بسته، مسایلی چون طول دوره خشک کردن، دمای مناسب برای خشک کردن، درصد رطوبت و سایرشرایط لازم برای اندام های مختلف (ریشه، برگ، ساقه، گل و غیره) و اسانس های روغنی حل نگردیده است و سرمایه گذار باید دانش لازم را به صورت تجربی داشته و یا بتواند خریداری نماید.

---

روشهای مختلف عصاره گیری یا اسانس گیری از گیاهان دارویی و معطر

---

روش های متداول تولید اسانس های طبیعی در جهان به پنج گروه تقسیم بندی می شود:

 الف) روش تقطیر :

که به چهار شکل مورد استفاده قرار می گیرد :

• تقطیر با حلال حامل آب 
• تقطیر با حلال حامل آب و بخار
• تقطیر با بخار  حامل
• تقطیر با آب و همزمان با یک حلال آلی

هدف از روش تقطیر اینست که سطح تماس آب را با مواد مؤثره گیاه زیادتر کرده و در نهایت باعث جابجا شدن اسانس از جـای خود به جایی که مورد نظر ماست میشود . 

‌ب) روش خراش ، فشار و تیغ زدن : 

 بعضی از اسانس ها زمانی که حرارت می بینند تجزیه می شوند که برای استخراج آن ها باید از روش خراش دادن ، فشار و تیغ زدن استفاده شود .

این روش شامل دو نوع روش اسفنجی و روش تیغ زدن و سوراخ کردن اندام مورد نظر می باشد . بطور کلی این روش برای گونه های گیاهی انتخاب میشود که اندام های گوشتی دارند. 

‌ج) روش استخراج با حلال: 

با توجه به نوع اسانس از دو نوع حلال فــرار و حلال غیر فـرار استفاده می شود . اگر گیاه دارای اسانسی باشد که با حلال ترکیب می گردد، جداسازی آن سخت بوده و برای سهولت از حلال های فرار استفاده می شود .

‌د) استخراج با استفاده از آنزیم های هیدرولیز کننده : 

معمولا این روش برای گروهی از اسانس ها استفاده می شود که منشا گلوکزیدی دارند ( مثل بادام تلخ ).

هـ) استخراج اسانس به روش دی اکسید کربن : 

از جمله روشهای مختلفی که برای استخراج اساسنهای طبیعی استفاده میشود همانگونه  کـه در بـالا آمـده،  روشـهای مکـانیکی،

روشهای استخراج به کمک حلال و روشهای جداسازی به روش تقطیر اشاره کرد.

از میان ایـن روشهـا امـروزه رو ش اسـتخراج بـا حلال فوق بحرانی به خصوص دی اکسید کربن فوق بحرانی به دلیل داشتن مزایـا ی قابـل ملاحظـه از جملـه سـازگاری بـا محـیط زیست و استخراج ماده مؤثره با کیفیت بالا نسبت به روشهای دیگر مورد توجه است.

روش استخراج فوق بحرانی باعث می شـود تـا بیشترین ماده مؤثر موجود در گیاه به طور انتخابی استخراج گردد .باقیمانده حلال در ماده استخراج شده غیرسمی بـوده و آلـودگی باقی نمیگذارد.

 با توجه به اینکه در این کیس استادی این مقاله ، استخراج  مواد مؤثره ازروش سیالات فوق بحرانی با گا ز  CO2 مـورد اسـتفاده قرار خواهد گرفت لذا بشرح روش مزبور بتفصیل پرداخته میشود :

---

آشنایی با روش استخراج فوق بحرانی در اسانس گیری از گیاهان دارویی و معطر

---

درمیان فرآیندهای شناخته شده برای انجام عملیات اسانس گیری یا عصاره گیری ، فرآیند تقطیر و استخراج اهمیت فراوانی داشته و از معمـول تـرین روشهایی میباشند که از دیرباز شناخته شده و به کار رفته اند.

با وجود آنکه مدت زمان زیادی از مطرح شـدن سـیالات فـوق بحرانـی و کاربردهای آن ها در چرخه صنعت نمیگذرد ، اما تحقیقات گسترده در این زمینه صورت گرفته و مقالات متعددی در کنگـره هـا، همایش ها و نشریات مهندسی پیرامون آنها به چاپ رسیده است.

دلالیل گسترش استفاده از این سیالات را می توان به شـرح زیـر توضیح داد :

در برخی از فرآیند های اسانس گیری ، نمیتوان از روش های معمول تقطیر و استخراج استفاده کرد که عمدتا به لحاظ مسائل اقتصادی می باشد زیرا خواص فیزیکی و شیمیایی مواد و نیز شرایط مورد نیاز به گونه ای است که امکانات لازم جهت استفاده و کاربرد روشهای  معمول اسانس گیری را به طور رضایت بخش و با کیفیت بالا فراهم نمی سازد.

اهم این موارد شامل بالا بـودن نقطـه جوش،نزدیـک بـودن نقطه جوش مواد مورد نظر ( تشکیل مخلوط های آزئوتروپ با نقطه ی هم جوش(Azeotropic Solution) ، حساسیت مواد به دمـای بـالا و تامین و بازیابی حلال می باشد .

در بیشتر اسانس هایی که منشاً ترپنی دارند از روش استخراج فوق بحرانی استفاده می شود.

در شیوه اول گیاهان با آب مخلوط شده و با استفاده از بخار و دما، مواد معطر و اسانس روغنی گیاه خارج شده و همراه با آب تقطیر می گردد .

این روش برای گیاهانی که درصد اسانس آنها بالابوده (حدود 2 کیلو اسانس در ۱۰۰ کیلو گیاه خشـک) و درصـنایع غذایی مصرف می شوند کاربرد وسیعی دارد.

در روش دوم از فشرده کردن میوه و بخش های آبدار گیاه استفاده می شود .از پوست مرکبات به این شیوه می توان اسانس گیری نمود.

روش سوم استخراج اسانس در دستگاه اسانس گیری(Extractor)  و با استفاده از حلال است و در پایان ، حلال و اسانس در سیستم های متعدد تقطیر، از هم جدا میگردد .

حلالهای شیمیایی گوناگونی مانند اتانول ، متانول ، استن ، گلیسیرین و گلایکول ها میتوانند مورد استفاده قرار گیرند. .این روش برای تولید اسانسهایی استفاده می شود که به دو شیوه قبلی نمی توان آنها را تهیه نمود . دستگاه ها و تجهیزات مورد نیاز در این روش پیچیده تر از دو روش قبل است.

روش چهارم و پنجم اغلب برای تولید مواد معطری بکار میروند که بسیار حساس و ناپایدارند و به میزان جزئی در گیاه وجود دارند .برگ گل ها در روغنها خوابانده و یا در مجاورت موم قرار گرفته و پس از جذب مواد معطر به وسیله روغن یا موم با استفاده از حلال و سپس تقطیر ، عمل جداسازی و تخلیص نهایی انجام می گیرد .

اسانس های تولید شده در این روش بسیار گران بوده و با کیفیت بهتری تهیه می شوند و عمدتا در ساخت عطر و ادکلن و برخی از کرم های آرایشی گرانقیمت مصرف می گردند.

---

فرایند تولید اسانس از گیاهان دارویی و معطر را می توان به بخش های زیر تفکیک نمود

---

1- جمع آوری گیاهان معطر

گیاهانی که به منظور تهیه اسانس مورد استفاده قرار می گیرند از دو دسته گیاهان خودرو( وحشی ) و یا گیاهان کشت شده تشکیل می شوند.

بطور کلی باید توجه داشت چنانچه جمع آوری بعضی از گیاهان معطر به علت پراکندگی آنان در سطوح وسیع از بیابان ها، جنگل ها و صخره ها مشکل باشد لازم است در مساحت محدودی اقدام به کشت آنها شود.

برای این منظور می توان با اصلاح خاک و تا حدودی فراهم آوردن شرایط آب و هوایی مناسب و استفاده از کود و سم از رشد آفت، حشرات و قارچ ها بر روی گیاهان جلوگیری کرده و در نتیجه گونه های ویژه و مرغوب گیاه را برای اسانس گیری پرورش داد.

عوامل مهمی مانند زمان جمع آوری گیاهان، اندامهای مختلف و سن گیاه در میزان اسانس گیاه تأثیر می گذارند .این عوامل باید در هنگام جمع آوری گیاهان مورد توجه قرار گیرند.

2- جدا کردن گل و لای ، سنگ و گیاهان فاسد

اولین مرحله کار در واحد تولید اسانس بخش جدا کردن گل و لای، سنگ و گیاهان فاسد از مواد اولیه ورودی به واحد است که به وسیله میزهای سورتینگ، خط تسمه نقاله و به وسیله کارگران انجام میگیرد، سبزیجات معطر اغلب همراه با گل و لای هستند، که باید بخش انتهایی گیاه در این مرحله جدا گردد.

3- خرد کردن گیاهان

گیاهان تازه پس از جدا کردن گل ولای و ناخالصی ها مستقیما خشک وذخیره شده تا در زمان دیگری بکار گرفته شوند .

4- خشک کردن گیاهان و ذخیر ه سازی آنها

بطور کلی کاشت و رویش هر یک از گیاهان معطر در فصل خاصی انجام می گیرد ولی واحد اسانس گیری در تمام سال نیازمند مواد اولیه است .

بدین منظور جهت جلوگیری از کپک زدن و فاسد شدن گیاه تازه آنها را خشک نموده و در انبار ذخیره کرده تا در طول سال بتوان در بخش استخراج استفاده نمود . برای خشک کردن گیاهان مختلف از روش های متداول زیر استفاده می شود.

الف ) خشک کردن در هوای آزاد 

ممکن است این عمل در نور خورشید و یا در سایه انجام شود البته باید دقت داشت که نور خورشید برروی مواد مؤثر گیاه تاثیر زیان آور نداشته باشد.

ب ) خشک کردن با حرارت 

این روش مناسبترین راه برای خشک کردن گیاه است زیرا کنترل درجه حرارت امکان پذیر بوده و فعالیت آنزیم ها به سرعت متوقف میگردد دمای مورد نظر 60-40درجه سانتیگراد است .

زیرا تجربه نشان داده که اکثر مواد معطر گیاهان در این محدوده دما تجزیه نشده و از بین نمی روند .باید توجه داشت که گیاهان معطر باید خشک و خرد نشده انبار گردند .گیاهان خرد شده سریع تر مورد حمله قارچها قرار گرفته و تجزیه و فاسد می شوند.

شرایط انبار ذخیره از نظر میزان رطوبت، نور، اکسیژن و حشرات باید مورد توجه و دقت قرار گیرد.

5- استخراج مواد معطر یا مواد مؤثره  :

این مرحله از فرایند تولید اسانس از گیاهان دارویی را در قسمت بعدی مقاله به تفصیل بیان خواهیم کرد.

6- آماده سازی و بسته بندی اسانس

اسانس روغنی تولید شده در بخش تقطیر در واحد آماده سازی با سایر مواد تثبیت کننده مانند الکل ها ( اتانول یا پروپیلن گلیکول) مخلوط و یا بصورت خالص در ظروف شیشه ای ۵۰۰ میلی لیتری بسته بندی و یا بدون بسته بندی با توجه به سفارش مشتری به بازارعرضه  میشود .

7- خشک کردن تفاله گیاه و آسیاب و بسته بندی آن

تفاله گیاهان اسانس گیری شده از این روش خشک ، و سپس آسیاب شده و در صورت نیاز مشتری با مواد دیگر مخلوط و یا مستقیما بسته بندی شده و به  بازار ارسال می گردد.

---

فرایند استخراج مواد موثره از گیاهان دارویی و معطر ( فرایند سیال فوق بحرانی )

---

در فرایند سیال فوق بحرانی (scfe) اسانس گیری بوسیله حلال ، با فشار و حرارت بالا انجام می شود که در این پروسه حلال مورد استفاده دی اکسید کربن CO2  بوده و اسانس گیری در فشار بین 100-400 بار و گرمای بین c˚08-53  اجرا می شود. خلاصه ای از روند استخراج در زیر آورده شده است.

خط تولیدی که در این مثال برای شما در نظر گرفتیم دارای دارای سه عصاره گیر ،دو عدد جدا کننده ، یک تانک  CO2 و مبدل حرارتی (طبق دیاگرام) است.

فرایند اسانس گیری در این پروسه با گردش گاز CO2 در یک چرخه بسته ، به مدت 1.5 تا 4 ساعت بصورت پیوسته و نیمه بچ در سیستم عمل می کند.

در هر سیکل  اکسید کربن  به مایع تبدیل شده و به داخل تانک نگهدارنده از طریق مبدل حرارتی کندانس می شود. سپس مایع اکسید کربن بداخل پمپ اندازه گیری فشار بالا، از میان  مبدل حرارتی جهت اطمینان از تولید مایع CO2 تغذیه  میشود .

مایع با فشار بداخل  پیش گرم کن ، جهت گرم شدن ورسیدن به درجه فوق بحرانی بوسیله  پمپِ تخلیه ، هدایت میشود. پمپِ کمک حلال می تواند برای مقدار معینی از حلال های دیگر مانند اتانول ،استن و غیره را در بخار اکسید کربن بکار برد.

سپس این سیال در اسانس گیرها جریان می یابد. مواد جامد برای اینکه عصاره گیری شوند در عصاره گیرها با کمک سبدهای سوراخ دار که برای حمل و نقل آسان هستند نگهداشته می شوند.

عصاره گیرها مجهز به دریچه هایی برای بازوبسته  شدن آسان و سریع طراحی ویژه شده اند.سیال اکسید کربن با اسانس حل شده ، در جداکننده ها جاری می شوند .

در جداکننده ها جهت بازیابی مواد استخراجی ازسیال اکسید کربن ، درجه حرارت و شرایط فشار ، پائین نگه داشته می شوند. بنابراین با انتخاب مناسب ترین شرایط ، تفکیک عصاره می تواند با استفاده از دو جداکننده در خط بدست آید.

وقتیکه جداکننده 1در موقعیت بحرانی قرار دارد ترکیباتی با وزن مولکولی بالابسرعت ته نشین میشوند در حالیکه شرایط جداکننده 2 تابع بحران برای بازیابی کامل هر نوع عصاره از سیال CO2 میباشد. CO2 تبخیر شده از جداکننده 2 به تانک نگهدارنده برگردانده می شود.

زمانی که مواد جامد دردستگاههای اسانس گیر باید جایگزین ، و یا دستگاه خاموش شود،از فشارهوای مجاری مربوطه تا میزان فشار اتمسفر کاسته وحداکثر مقدار ممکن اکسید کربن به تانک نگهدارنده  CO2 بوسیله خط کاهش دهنده فشار برگردانده می شود.

 گاز اکسید کربن از هر مجرائی میتواند منتقل ، تا فشار آن برابرمقداری که در تانک نگهدارنده موجود است شود و مازاد آن در هوا پخش می گردد.

---

ماشین آلات خط اسانس گیری از گیاهان دارویی و شرکتهای سازنده ی آنها

---

1- دستگاه Extractor ( شرکت BET هند )

2- دستگاه Separator ( شرکت BET هند )

3- تانک CO2 ( شرکت BET هند )

4- دستگاه Condenser and pre-cooler ( شرکت BET هند )

5- دستگاه Evaporator and pre- heater ( شرکت BET هند )

6- دستگاه CO2 metering Pump ( شرکت BET هند )

7-  دستگاه CO2 solvent pump ( شرکت BET هند )

8- piping , fitting  , isolation & control valves ( شرکت BET هند )

9- تانک ذخیره دی اکسید کربن  ، 5 تن ( داخلی )

10- دستگاه بسته بندی به اضافه دربند و لیبل زن  ( شرکت OMAS ایتالیا )

11- آسیاب چکشی ( شرکت BET هند )

12- چیلر ( داخلی )

13- کمپرسور هوا ( داخلی )

با استفاده از این خط تولید میتوان بسیاری از گلها و گیاهان دارویی و معطر ، مانند مواد اولیه زیر را اسانس گیری نمود :

گلهای معطر مانند انواع رز، شمعدانی، مریم، یاس ، بابونه ،همیشه بهار، دانه ها و میوه های معطر مانند :لیمو ، پرتقال ،زیره سبز و

سیاه ، زنجبیل ، برگ های معطر مانند رازیانه، نعناع، پونه ،آویشن، گشنیز، رزماری ، اوکالیپتوس، ریحان ، اسطوخدوس و پوست گیاهان معطر

---

ماهیت اسانس های گیاهی و معطر

---

 اسانسها با توجه به نوع تیره های گیاهی ، ممکن است در بسیاری از تیره های گیاهان عالی یافت شوند . مهمترین تیره هایی که دارای روغن فرار می باشند عبارتند از : تیره کاج ، برگ بو ، نارنج ، چتریان ، نعنائیان وکاسنی ها .

اسانس ها ممکن است به طور مستقیم توسط پروتوپلاسم به وسیله تجزیه مواد رزینی غشا سلول ها یا از هیدرولیز بعضی از گلوکزیدها حاصل شوند . محل تشکیل و جایگزینی روغنهای فرار در گیاهان به تیره های مختلف بستگی دارد .

به عنوان مثال در گیاهان تیره نعنائیان روغنهای فرار در تارهای ترشح کننده ، در تیره فلفل در سلولهای پارانشیم ، در تیره چتریان در لوله های روغنی ، در تیره های کاج و نارنج در مجراهای لیزیژن و شیزوژن و در گل سرخ ، اسانسها به مقدار قابل ملاحظه ای در گلبرگها وجود دارند .

دانشمندان معتقدند که این مواد ممکن است یا به طور مستقیم از تغییرات پروتوپلاسم و یا در اثر تجزیه شدن لایه های رزینی شده دیواره سلولی و یا در اثر هیدرولیز بعضی از گلیکوزئیدهای مشخص بوجود آیند .

درجه پخش این روغنها در گیاهان متفاوت می باشد. به عنوان مثال در گیاهان تیره مخروطیان در تمام بافتهای گیاهی وجود دارد، درصورتی که در گلسرخ فقط در گلبرگ ، و در دارچین در پوست و برگ و در میوه چتریان فقط در پریکارب و در نعنائیان در تارهای ترشح کننده و برگها و سرانجام در یک نوع نارنج در گلبرگ و در نوع دیگر در پوست یافت می شوند.

اسانس ها با اینکه از نظر ترکیبهای شیمیایی متفاوت هستند ، ولی در بعضی از خواص فیزیکی مشترک می باشند. اسانس ها بویی مشخص و ضریب شکستی قوی دارند و در اکثر موارد روی نور پلاریزه موثر می باشند .

قدرت چرخش اسانسها اغلب وسیله مناسبی جهت تشخیص آنها می باشد . به طور مثال در اسانس نعناع ترکیب منتول طبیعی چپ گرد است. و فقط تعداد محدودی از اسانسهای گیاهی وزن مخصوصی بیشتر از آب دارند . به طور کلی اسانسها با آب غیر قابل اختلاط می باشند ولی می توانند بوی خود را به آب انتقال دهند و ایجاد آبهای مقطر مختلف نمایند .

اسانسها در الکل ، اتر ، نفت و اغلب حلالهای آلی محلول هستند . اسانسها به طور کلی و به ویژه هنگامی که تازه تهیه شده باشند بیرنگ هستند ولی رنگ آنها دراثر مرور زمان به علت اکسیداسیون و رزینی شدن ، تیره می گردد. بنابراین توصیه شده است که برای جلوگیری ازاین تغیرات ، اسانسها باید در مکان خنک ، خشک ، ظرفهای سربسته و ازجنس شیشه به رنگ دودی نگهداری شوند .

---

چرا فراوری گیاهان دارویی و معطر ؟!

---

 با وجود اینکه گیاهان و گلها ، خوراکی مناسب برای صنایع اسانس سازی و عصاره گیری هستند؛ اما به دلیل ویژگیهای خاص خود، انتقال آنها به بازار های مصرف خارجی و فروش آنها به صورت خام ، دشوارتر و گرانتر است.

از این رو ،فرآوری گیاهان به عصاره و اسانس و جایگزین کردن صادرات این مواد به جای صادرات گیاهان به صورت خام ، علاوه  بر اینکه بازار فروش مناسب و مطمئنی دارد، ارزش افزوده بیشتری را نصیب کشور صادرکننده می نماید.

گیاهان و گلها مصارف گوناگونی داشته و به عنوان ماده اولیه ، ماده مؤثره ، طعم دهنده وغیره در صنایع دارو سازی،  غذائی و  بهداشتی به کار می رود که از مهمترین این محصولات می توان انواع اسانس ها و عصاره ها را نام برد.

---

خصوصیات اسانس ها 

---

 این مواد در دمای بالاتر از 05 تا 06 درجه سانتی گراد و در مجاورت هوا(در معرض نور) بسیار سریع اکسید و پلیمریزه شده و به رزین تبدیل می گردند و به همین دلیل به نام روغن های فرار، روغن معطر، روغن های استری ... نامیده می شوند. 

اسانس ها ترکیباتی بی رنگ هستند و به علت گذشت زمان تیره می گردند. 

اسانس ها به دلیل فرار بودن باید در ظروف کاملا بسته نگهداری شوند. 

اسانس ها در الکل محلول هستند و بوی و ویژگی های خود را به آن می دهند و با آب کمی قابل اختلاط می باشند. 

این مواد قابل تقطیر شدن هستند و می توان به روش تقطیر آن ها را استخراج نمود. 

بو و طعم این مواد بی نهایت متفاوت است و این به علت ترکیبات ویژه در این گیاهان است . و دارای طعم های شیرین، تلخ ، ملایم، گس و تند و سوزاننده می باشند.

مواد اصلی موجود در اسانس ها در اثر حرارت و گرما تغییر می یابند. بوی اسانس ها به طور محسوسی در معرض هوا تغییر می کند. همچنین طعم اسانس ها نیز با یکدیگر متفاوت است و می توان گفت اسانس ها دارای طعمهای شیرین، تلخ، ملایم ، گس و سوزاننده می باشند.

---

تفاوت اسانس ها ( روغن های معطر ) با روغنهای معمولی

---

 تفاوت اسانس ها یا روغنهای معطر با روغنهای معمولی در این است که اسانس ها یا روغنهای معطر فاقد ترکیبات اسیدهای چرب هستند و بر خلاف روغنهای معمولی تند نمی شوند و همچنین اسانس ها بر روی کاغذ یا پارچه، لکه چربی بر جای نمی گذارند.

اسانس ها بسته به نوع گیاه ، ممکن است در اندامهای مختلف گیاه وجود داشته باشد. نکته حائز اهمیت این است که برای بدست آوردن حداکثر مقدار اسانس در یک گیاه، باید حتما گیاه را قبل از گل دادن چید. در این زمان است که گیاه حداکثر اسانس را داراست و بعد از گل دادن گیاهان حدود %70 اسانس خود را از دست می دهند.

در ضمن باید از گیاهانی استفاده کرد که از مواد شیمیایی در پرورش آنها استفاده نشده باشد و گیاه در طبیعی ترین حالت ممکن باشد تا در اسانس آن مواد  شیمیایی و رادیواکتیو موجود نباشد. در واقع اسانس هر گیاه شیره ذاتی و رکن اصلی و ارزشمند هر گیاه بوده و به منزله روح گیاه می باشد.

اسانس ها در اکثر مواد مخلوطی از ترکیبات مختلف شیمیایی هستند که با یکدیگر تفاوت بسیار داشته ولی در بعضی از خواص فیزیکی با هم اشتراک دارند. به عنوان مثال اسانس ها دارای بوی مشخص و نافذ می باشند. اکثر آنها با استفاده از دوبار تقطیر، قابلیت بی رنگ شدن را دارند.

البته در این مورد اسانس بابونه یک استثناء بوده و رنگ خود اسانس آبی می باشد. همچنین اسانس ها در معرض هوا رنگی می شوند. به عنوان مثال، اسانس نعناع به رنگ زرد و اسانس دارچین به رنگ قهوه ای در می آیند.

جهت تهیه مطالعات بازار و طرح توجیهی تولید و بسته بندی اسانس و عرقیجات گیاهان دارویی و معطر ، با اطلاعات کاملا به روز با فرمت Word و PDF و با گزارش گیری نرم افزار کامفار ، جهت اخذ جواز تاسیس یا وام و تسهیلات بانکی ، با ما تماس بگیرید .

✳️ در صورتی که قصد سرمایه گذاری در صنعت گیاهان دارویی دارید ، صفحات زیر نیز میتواند برای شما جذاب باشد :

• طرح توجیهی تیپ بسته بندی گیاهان دارویی با فرمت WORD و PDF ( فرایند تولید + ماشین آلات خط و ...)
• طرح توجیهی تیپ کاشت و پرورش گیاهان دارویی با فرمت WORD و PDF ( فرایند تولید + ماشین آلات خط و ...)
• طرح توجیهی تیپ عرق گیری و تولید عرقیجات معطر و گلاب با فرمت WORD و PDF ( فرایند تولید + ماشین آلات خط و ...)
• طرح توجیهی احداث کارخانه تولید اسانس های صنعتی

---

دانلود فایل طرح توجیهی اسانس گیری و عرق گیری از گیاهان دارویی و معطر

---

 توجه : کلیه ی طرح های تیپ یا آماده ، صرفا کاربرد مطالعاتی و تحقیقاتی داشته و جهت اخذ مجوز و یا تسهیلات و وام بانکی مناسب نمیباشند . جهت تهیه طرح توجیهی با کاربرد اجرایی و بانکی با ما تماس بگیرید